ابن‌خل ابوالحسن محمد بن مبارک بغدادیاِبْن خَل، ابوالحسن محمد بن مبارک بن محمد بن عبدالله بن محمد بغدادی (۴۷۵-۵۵۲ق /۱۰۸۲-۱۱۵۷م)، فقیه بزرگ شافعی ، محدّث و مفتی بغداد می‌باشد. ۱ - فعالیت های علمیوی فقه و اصول را از «ابوبکر محمد بن احمد شاشی» (چاچی) فرا گرفت و از «ابن ایوب، ابن طیوری، ابن بطر، ثابت بن بندار، جعفر سراج، ابن طلحه نعالی، حسین بن بُسری» و دیگران استماع حدیث کرد [۱]
ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، ج۱۰، ص۱۸۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
[۲]
ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
[۳]
ابن دمیاطی، احمد، المستفاد، ج۱، ص۳۶، به کوشش قیصر ابوفرج، بیروت، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
و « سمعانی ، عبدالخالق بن اسد، احمد بن طارق کرکی، فتح بن عبدالسلام، ابوالحسن قطیعی» و کسان دیگر از او نقل حدیث کرده اند. [۴]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۱، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.
۱.۱ - تدریسابن خل همزمان با خلافت المقتفی عباسی در مدرسه کمالیه - که توسط «کمال الدین ابوالفتوح» خزانه دار وقت در ۵۳۵ق در بغداد ساخته شد و به نام مدرسة ابن الخل نیز معروف بود - به تدریس پرداخت و فقها و ارباب مناصب در مجلس درس او شرکت می‌جستند و خلیفه در نماز به او اقتدا می‌کرد [۵]
ابن اثیر، الکامل، ج۱۱، ص۸۰.
[۶]
ابن اثیر، الکامل، ج۱۱، ص۲۱۷.
۲ - سیرتابن خل سیرتی نیکو و رفتاری دلپسند داشت. زندگی را با سختی و رنج و زهد می‌گذرانید و همواره ملازم مسجد «رَحْبة» واقع در شرق بغداد بود، چنانکه جز در موارد ضروری از آن‌جا خارج نمی‌شد. [۷]
ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
[۸]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۲، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.
«احمد بن طارق کرکی» درباره استادان ابن خل رساله ای ( مشیخه ای ) فراهم آورد و در آن از هر استاد یک حدیث به روایت از ابن خل نقل کرد. [۹]
سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة، ج۶، ص۱۷۷، به کوشش عبدالفتاح محمد، قاهره، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
۳ - خط زیباابن خل در روزگار خود تنها کسی بود که در « مسأله سُرَیْجیّه » فتوا داد. او خطی خوش داشت و مردم برای به دست آوردن نمونه ای از خط زیبایش فتواهای بسیار از او می‌خواستند، و چون این امر موجب اتلاف وقت می‌شد، ناگزیر فتاوی را با قلمی شکسته و خطی ناخوش نوشت و بدین سان از این مشغله‌ها رهایی یافت. [۱۰]
ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
[۱۱]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۰۱، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م.
۴ - آثارمهم ترین اثر بازمانده از ابن خل « توجیه التنبیه » یا التوجیه فی شرح التنبیه است و آن شرحی مختصر است بر کتاب التنبیه فی فروع الشافعیة تألیف «شیخ ابواسحاق ابراهیم بن علی فقیه شافعی شیرازی» (د ۴۷۶ق /۱۰۸۳م). التنبیه یکی از ۵ کتاب مشهور متداول بین شافعیان است و اگر چه بر این کتاب شروح بسیار نوشته اند، ولی ابن خل نخستین شارح این کتاب است. ۴.۱ - شیوه تحریروی بی آن‌که مسائل را بیان کند، با عبارات کوتاه دلایل احکام مذکور در متن را توضیح داده است. [۱۲]
ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
[۱۳]
حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۴۸۹.
کتابی در اصول فقه نیز به وی منسوب است. [۱۴]
ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
۵ - وادی شعردر برخی از منابع ابیاتی هم به نام ابن خل آمده است، [۱۵]
سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة، ج۶، ص۱۷۷، به کوشش عبدالفتاح محمد، قاهره، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م.
اما اشعار او را عاری از ارزش ادبی دانسته اند. [۱۶]
ابن دمیاطی، احمد، المستفاد، ج۱، ص۳۶، به کوشش قیصر ابوفرج، بیروت، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
۶ - وفاتابن خل در بغداد درگذشت و در محله لوزیّه دفن شد. [۱۷]
ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، ج۱۰، ص۱۸۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
ولی به گفته ابن خلکان او را در کوفه دفن کردند. [۱۸]
ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷.
۷ - برادربرادرش ابن خل «ابوالحسن احمد بن مبارک» (۴۸۲-۵۵۲ق /۱۰۸۹- ۱۱۵۷م) نیز فقیهی فاضل و شاعری زبردست بود. ابن خلکان قطعاتی از اشعار او را نقل کرده است. [۱۹]
ابن خلکان، وفیات، ج۴، ص۲۲۷- ۲۲۸.
۸ - فهرست‌منابع(۱) ابن اثیر، الکامل. (۲) ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق. (۳) ابن خلکان، وفیات. (۴) ابن دمیاطی، احمد، المستفاد، به کوشش قیصر ابوفرج، بیروت، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م. (۵) حاجی خلیفه، کشف. (۶) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۰۴۵ق /۱۹۸۵م. (۷) سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالفتاح محمد، قاهره، ۱۳۸۸ق /۱۹۶۸م. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌خل»، ج۳، ص۱۱۶۰. رده‌های این صفحه : تراجم | علمای اهل سنت | علمای قرن پنجم | علمای قرن ششم | فقهای شافعی | محدثین اهل سنت
|